🪩 Oblicza Geografii 2 Ludność I Urbanizacja

Ludność i urbanizacjaNie da się dokładnie określić liczby ludności na świecie. Dane statystyczne z 2011 r. pokazują, że Ziemię zamieszkiwało 7 miliardów ludzi, z czego 4,2 miliarda w samej Azji. Liczba ludności na świecie co roku zwiększa się o 70 milionów. Jeśli liczba ludności nadal będzie rosła w takim tempie, to szacuje się, że w 2070 r. na świecie będzie mieszkało aż 9,4 miliarda latach 50. XX w. w Afryce odnotowano największy przyrost ludności, najmniejszy zaś w Europie. Przyrost naturalny – jest to różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą porównać przyrost naturalny w wybranych krajach lub regionach, przelicza się go na tysiąc mieszkańców wybranego obszaru i wyraża w promilach – jest to współczynnik przyrostu naturalnego. Eksplozja demograficzna –przez tysiąclecia umieralność zarówno dzieci, jak i dorosłych ludzi była wysoka, ponieważ nie znano medycyny w postaci takiej, w jakiej znamy ją my teraz. W XX w. zauważono, że rozwój społeczno-gospodarczy oraz postępy w medycynie przyczyniły się do dużego wzrostu liczby ludności. Spadła umieralność i nowo narodzonych dzieci, i dorosłych. Czas trwania życia zaczął się wydłużać. To właśnie gwałtowny i dynamiczny przyrost naturalny nazywamy eksplozją demograficzną i można o niej mówić, kiedy współczynnik przyrostu naturalnego jest wyższy niż 30 promili. Model przejścia demograficznego Wieloletnie badanie i analizowanie współczynników urodzeń i zgonów i przyrostu naturalnego umożliwiło powstanie modelu przejścia demograficznego. Składa się on z pięciu faz rozwoju społeczeństw: – faza I – występuje w społeczeństwach o niskim poziomie rozwoju, dlatego wysoki jest w niej współczynnik urodzeń i zgonów. Obecnie jedynie plemiona Amazonii czy koczownicze ludy Afryki znajdują się w tej fazie. – faza II – dzięki rozwojowi i dostępowi do medycyny współczynnik zgonów zmniejsza się i wzrasta przyrost naturalny. W tej fazie znajdują się, np. Kenia i Sri Lanka. – faza III – bardzo wysokie wartości przyrostu naturalnego. W tej fazie obecnie znajdują się Indie, Meksyk czy Indonezja. – faza IV – dzięki znajomości metod planowania rodziny i wysokiemu poziomowi opieki medycznej zmniejsza się przyrost naturalny. W fazie tej znajdują się kraje wysoko rozwinięte, np. Hiszpania czy Belgia – faza V – ujemny przyrost naturalny, czyli pod względem demograficznym następuje regres. W tej chwili w tej fazie znajdują się Niemcy, Ukraina czy Węgry Na podstawie różnic, jakie występują w ludności poszczególnych krajów (wiek, płeć, wykształcenie, źródło utrzymania) można stworzyć analizy, które przedstawiają strukturę demograficzną wybranego społeczeństwa. Struktura wiekowa – określa się ją na podstawie procentowego udziału poszczególnych grup wiekowych w całkowitej liczbie mieszkańców danego obszaru. Podział uwzględniający wiek: – dzieci 0–14 lat – młodzież i dorośli 15–64 lata – osoby starsze powyżej 64 roku życia Średnia długość trwania życia ma ogromny wpływ na strukturę wieku i zależy przede wszystkim od poziomu higieny, poziomu i dostępności do usług i opieki medycznej, sposobu odżywiania się, a także od sytuacji politycznej danego obszaru. Najniższy poziom wartości tego wskaźnika występuje w krajach nisko rozwiniętych, gdzie średnia długość życia może wynosić nawet tylko 32 lata (np. w Suazi). Wartość tego wskaźnika wygląda zupełnie inaczej w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie średnia długość życia może wynosić nawet 80 lat (np. we Francji czy w Polsce). Struktura płci – przedstawia procentowy stosunek kobiet do mężczyzn w danym społeczeństwie. Strukturę tę przedstawia się za pomocą dwóch współczynników: – współczynnika feminizacji, czyli liczby kobiet przypadającej na stu mężczyzn, – współczynnika maskulinizacji, czyli liczby mężczyzn przypadających na sto kobiet. Współczynnik maskulinizacji jest większy w krajach słabo rozwiniętych, ponieważ umieralność kobiet jest tam większa, ze względu na pracę w zagrażających życiu warunkach. W krajach wysoko rozwiniętych sytuacja wygląda inaczej, głównie dzięki wysokiemu wykształceniu kobiet i dostępowi do dobrej opieki medycznej. Problemem jest natomiast wyższy wskaźnik umieralności mężczyzn, ponieważ są oni bardziej podatni na choroby cywilizacyjne niż kobiety. Struktura zatrudnienia – składa się na nią dostępność do miejsc pracy, poziom wykształcenia i zawodowa aktywność społeczeństwa. Ze względu na zdolność do aktywności zawodowej wyróżnia się trzy grupy ludności w wieku: – przedprodukcyjnym – poniżej 18 roku życia, – produkcyjnym – ten podział uzależniony jest od progu wieku emerytalnego. W Polsce dla kobiet jest to 18–60 lat, dla mężczyzn 18–65 lat, – poprodukcyjnym – osoby, które już osiągnęły wiek emerytalny i przeszły na emeryturę. Wyróżnia się także dwie grupy ludności, które klasyfikuje się ze względu na źródło utrzymania: – czynną zawodowo, czyli inaczej aktywną zawodowo – osoby, które pracują zawodowo oraz osoby zarejestrowane jako bezrobotne, – bierną zawodowo – do tej grupy należą między innymi dzieci, młodzież w wieku szkolnym, a także emeryci i renciści, którzy już nie są zawodowo czynni. Kiedy na danym obszarze wzrasta udział ludności w wieku średnim i osób w podeszłym wieku, a przy tym zauważalny jest niski udział dzieci w strukturze wieku na ogólną liczbę mieszkańców, możemy mówić o starzeniu się społeczeństwa. Zjawisko to występuje głównie w krajach wysoko rozwiniętych i jest efektem rozwoju medycyny, większej dostępności do usług medycznych, większej świadomości kobiet w kwestii planowania rodziny i ogólnodostępnych środków antykoncepcyjnych. Niestety ma to ogromny wpływ na gospodarkę, ponieważ jest mniej osób w wieku produkcyjnym, co z kolei prowadzi do zmniejszenia się dochodu państwa. Zwiększają się także wydatki na emerytury i renty oraz na opiekę medyczną. Rozmieszczenie ludności W XX w. duży wpływ na rozmieszczenie ludności miały czynniki przyrodnicze: – warunki klimatyczne, – warunki glebowe – ułatwiało to pracę na roli, – rzeźba terenu – wybierano głównie obszary nizinne, – dostęp do słodkiej wody, – występowanie surowców naturalnych. Teraz to czynniki pozaprzyrodnicze mają największy wpływ na rozmieszczenie ludności. Są to: 1. czynniki społeczno-gospodarcze: – poziom rozwoju gospodarczego regionu, – poziom rozwoju rolnictwa, przemysłu i usług, – poziom bezrobocia, – poziom urbanizacji, – wysokość przyrostu naturalnego, – zamożność społeczeństwa; 2. czynniki polityczne: – sytuacja polityczna danego obszaru, – konflikty zbrojne (to, czy na danym obszarze toczą się jakieś konflikty, czy dany kraj bierze udział w konfliktach zbrojnych innych państw), – przepisy prawa, które regulują możliwość osiedlenia się na danym obszarze. Bariery osadnicze Są to bariery, których człowiek mimo rozwoju cywilizacji ani technologicznego nie jest w stanie pokonać. Przeszkody te mogą niekorzystnie wpływać na zdrowie i funkcjonowanie organizmu człowieka. Do takich przeszkód należą: – bariera termiczna – czyli niskie bądź wysokie poziomy temperatury. Jedne występują w strefie okołobiegunowej, drugie w strefie klimatów równikowego i zwrotnikowego suchego. Jedne i drugie temperatury niekorzystnie wpływają na organizm człowieka, a także uniemożliwiają uprawę roli; – bariera wysokościowa – im wyżej nad poziomem morza, tym trudniej oddychać (jest to efekt gęstniejącego powietrza oraz zawartości tlenu w nim). Na terenach górzystych także rozwój rolnictwa będzie bardzo utrudniony; – bariera wodna – jak w przypadku temperatur, albo jest za mało wody, co wiąże się z suszami i niemożliwością rozwoju rolnictwa, albo z jej nadmiarem; – bariera świetlna – najczęściej jest to brak światła słonecznego, co nazywa się zjawiskiem nocy polarnej. Utrudnia to funkcjonowanie człowieka w rytmie dobowym, a także uniemożliwia rozwój rolnictwa. Obszary lądowe ze względu na stopień zasiedlenia i wykorzystania gospodarczego dzielimy na: – ekumenę – tereny stale zamieszkiwane i zagospodarowywane przez człowieka, – subekumenę – tereny, które tylko czasowo są wykorzystywane przez człowieka w celu zamieszkania i wykorzystania gospodarczego, np. półpustynie w Australii czy niektóre partie gór,– anekumenę – obszary, których nikt nie zamieszkuje ani nie wykorzystuje gospodarczo, są po prostu bezludne, np. Antarktyda, na której znajdują się jedynie stacje badawcze. Migracja – przemieszczenie się ludzi z jednego obszaru na drugi. Migracja może mieć charakter stały, czyli miejsce zamieszkania zmienia się na stałe lub okresowy, np. kiedy ktoś na kilka miesięcy wyjeżdża do pracy za granicę. Imigracja – napływ ludności na dane terytorium. Emigracja – odpływ ludności z danego terytorium. Natomiast powrót ludności na pierwotnie zamieszkiwane przez siebie terytorium nazywamy reemigracją. Odmiany ludzkie Na świecie są trzy podstawowe odmiany ludzkie: – biała, europeidalna – a w niej takie odmiany jak: europejska, semicko-chamicka, indyjsko-irańska; – żółta, mongoloidalną – a w niej takie odmiany jak: azjatycka oraz amerykańska, która obejmuje Indian i ich potomków. – czarna, negroidalna – a w niej takie odmiany jak: afrykańska i australijska. Ponieważ dzięki migracjom i ułatwieniu podróży nacje łączą się ze sobą, powstały nowe odmiany ludzkie: – Mulaci – potomkowie odmiany białej (europeidalnej) i czarnej (negroidalnej), – Metysi – potomkowie odmiany białej (europeidalnej) i żółtej (mongoloidalnej), – Zambosi – potomkowie odmiany czarnej (negroidalnej) i żółtej (mongoloidalnej). Języki: Język polski należy do rodziny języków indoeuropejskich. Tymi językami posługuje się najwięcej ludzi na świecie. Należą do nich: – języki romańskie – francuski, włoski, hiszpański, portugalski, rumuński, – języki germańskie – angielski, niemiecki, holenderski, szwedzki, jidysz, – języki celtyckie – irlandzki, szkocki, walijski, bretoński, – języki słowiańskie – polski, czeski, słowacki, rosyjski, bułgarski, ukraiński, – języki bałtyckie – litewski, łotewski, – inne, np. grecki, albański. Religie świata Trzema najważniejszymi religiami świata są: – chrześcijaństwo, – islam, – buddyzm. Religia wywiera wielki wpływ na życie społeczeństwa, kształtuje postawy życiowe ludzi, system wartości, jakim kierują się wyznawcy danej religii. Wpływa także na stosunki społeczne i gospodarcze na całym świecie, na rozwój kultury i sztuki ( malarstwo i architektura). Kręgi cywilizacyjne, czyli inaczej kulturowe, możemy wyodrębnić dzięki różnicom religijnym, językowym i etnicznym mieszkańców poszczególnych obszarów: 1. Zachodni – jego podstawą jest chrześcijaństwo, główne zasady to swoboda jednostki, indywidualizm, poszanowanie godności człowieka, otwartość na cudze zdobycze nauki i techniki oraz znaczna tolerancyjność wobec innych kultur; 2. Prawosławny – bardzo ważnym elementem jest bliski związek władz kościelnych i państwowych, który prowadzi do kultu silnej władzy; 3. Islamski – w tej religii uznaje się wielożeństwo, kobiety muszą być posłuszne mężczyznom, nosić stroje zasłaniające całe ciało, nie mogą mieć styczności z osobami obcymi, zwłaszcza z mężczyznami. Państwowość ukształtowana jest przez religię; 4. Afrykański – występuje tu bardzo silna identyfikacja plemienna, widoczny jest także mieszający się z prastarymi i lokalnymi wierzeniami wpływ chrześcijaństwa i islamu; 5. Hinduski – mimo że oficjalnie zakazano podziału społeczeństwa na kasty, podział ten nadal funkcjonuje. Tutaj kobiety mają większą swobodę, ale ich rola sprowadza się do opieki nad rodziną; 6. Buddyjski – silna wiara w reinkarnację, w kruchość życia i skupienie się na aspekcie duchowym życia prowadzi do tego, że bardzo ograniczony jest rozwój gospodarczy; 7. Chiński – ogromny wpływ na życie społeczeństwa ma system filozoficzno-religijny opierający się na przekonaniu, że władza ma dbać i chronić ludzi, a ci w zamian będą bezwzględnie posłuszni, zdyscyplinowani i będą wypełniali swoje obowiązki; 8. Japoński – dzięki szacunkowi do władzy i pracowitości, zaangażowaniu i wypełnianiu swoich obowiązków Japonia słynie z dynamicznego rozwoju gospodarczego; 9. Latyno-amerykański – dominuje język hiszpański (w Brazylii portugalski), religijność opiera się na mieszance wierzeń rdzennej ludności, afrykańskich niewolników i katolików. Miasto i jego funkcje Pierwsze miasta pełniły głównie funkcję obronną, a niektóre administracyjną. W ciągu wieków rozwijała się cywilizacja, powstawały usługi, rozwijało się rzemiosło i handel – funkcje miast zmieniały się. Dziś miasta pełnią następujące funkcje: – administracyjne – siedziba władz lokalnych, urzędów, – obronne – siedziba jednostek wojskowych, – przemysłowe – siedziba zakładów produkcyjnych, – usługowa – banki, restauracje, warsztaty naprawcze, – handlowa – sklepy, hurtownie, giełdy towarowe, – transportowa – ośrodek transportowy lub ważny węzeł komunikacyjny, – edukacyjna – szkoły i uczelnie, – turystyczna – miejsce, gdzie turyści przyjeżdżają aby zwiedzać i odpoczywać, – uzdrowiskowa – sanatoria, walory przyrodnicze, infrastruktura turystyczna, – religijna – ośrodek kultu religijnego, miejsce pielgrzymek. Urbanizacja – proces rozwoju miast. Obejmuje nie tylko rozwój już istniejących miast, ale także powstawanie nowych. Przemiany kulturowe i ekonomiczne, które także zaliczamy do procesu urbanizacji, zachodzą na czterech płaszczyznach: – demograficznej – wzrost ludności na danym obszarze, głównie w wyniku migracji, – przestrzennej – przestrzeń miejska powiększa się poprzez powstawanie nowych ośrodków miejskich oraz włączanie do już istniejących miast terenów przyległych, – ekonomicznej – wzrost zatrudnienia osób pracujących w przemyśle, budownictwie i usługach; jednocześnie spada liczba osób, które trudnią się rolnictwem, – społecznej – ludność zarówno miejska, jak i wiejska przyjmuje miejski styl życia. Proces urbanizacji odbywa się w czterech fazach: – urbanizacji wstępnej, suburbanizacji, dezurbanizacji, reurbanizacji. Zespoły miejskie powstają poprzez ciągły proces rozwoju miast i zmian przestrzennych, które zachodzą na skutek urbanizacji. Wpływ ma także wzrost liczby ludności, nie tylko wskutek przyrostu naturalnego, ale także ze względu na migrację. Ponieważ miasta wciąż się rozbudowują, zagęszcza się sieć łącząca leżące blisko siebie miasta. W ten sposób powstały zespoły miejskie. Wyróżniamy trzy typy takich zespołów: – aglomeracja monocentryczna – składa się z jednego ośrodka głównego, czyli dużego miasta, które otaczają strefy podmiejskie, tzw. satelity, czyli wszystkie mniejsze miasta. Przykładami są: aglomeracja londyńska, paryska, moskiewska; w Polsce warszawska lub krakowska;– aglomeracja policentryczna (konurbacja) – nie występuje tutaj jeden dominujący ośrodek, składa się ona z kilku miast podobnej wielkości. Dzięki dobrze funkcjonującej sieci komunikacyjnej funkcje miast uzupełniają się. Przykładami są: ukraińskie Zagłębie Donieckie, niemieckie Zagłębie Ruhry, w Polsce – Górnośląski Okręg Przemysłowy. – magalopolis – dobrze rozwinięty obszar, w którym zespoły miejskie łączą się ze sobą i wzajemnie przenikają. Największe megalopolis to: megalopolis Nippon w Japonii, megalopolis północno-wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych BoWash (Boston–Washington), megalopolis Wielkich Jezior. Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.

Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony€¦ · Wymagania edukacyjne: Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony Poziom wymagań Nr lekcji Temat lekcji konieczny Documents Plan wynikowy Oblicza geografii 1, zakres rozszerzonyPlan wynikowy Oblicza geografii 1, zakres rozszerzony Materiał nauczania L.g. Wymagania podstawowe

Łatwo i szybko wyszukaj materiały do zajęć Rozdział 2. Ludność i urbanizacja Materiały dla nauczyciela (12) Prowadzenie lekcji Sprawdzanie wiedzy Filtry Przejdź do: © copyright \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja \ 2. Ludność i urbanizacja Pobierz wszystkie Z bieżącej strony Przejdź do: © copyright 424 plays. 12th. explore. library. create. reports. classes. Ludność i osadnictwo quiz for 1st grade students. Find other quizzes for Geography and more on Quizizz for free! ^{LUDNOŚĆ Dokładne określenie liczby ludności na świecie jest bardzo trudne. Według danych statystycznych z 2011 r., Ziemia ma 7 miliardów mieszkańców, z czego 4,2 miliarda w Azji (kraj o największej liczbie ludności to Chiny – 1,3 miliarda mieszkańców). Liczba ludności na świecie co roku zwiększa się o 70 milionów. Jeśli przyrost nadal będzie odbywał się w takim tempie, to szacuje się, że w 2070 r. na świecie będzie 9,4 miliarda ludzi. W latach 50. XX w. największy przyrost ludności odnotowano w Afryce, najmniejszy zaś w Europie. Przyrost naturalny – różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów. Aby porównać przyrost naturalny w wybranych krajach lub regionach, przelicza się go na tysiąc mieszkańców i wyraża w promilach – jest to współczynnik przyrostu naturalnego. Eksplozja demograficzna –przez tysiąclecia umieralność zarówno dzieci, jak i dorosłych była wysoka, ponieważ medycyna nie była na wysokim poziomie. Przełom w medycynie nastąpił w XVIII w., wprowadzono też wiele usprawnień w działalności człowieka. W XX w. zauważono, że rozwój społeczno-gospodarczy przyczynił się do dużego wzrostu liczby ludności. Jednocześnie spadła umieralność, czas trwania życia zaczął się wydłużać. To właśnie gwałtowny i dynamiczny przyrost naturalny nazywamy eksplozją demograficzną i można o niej mówić, kiedy współczynnik przyrostu naturalnego jest wyższy niż 30 promili. Model przejścia demograficznego powstał na podstawie wieloletnich badań i analiz współczynników urodzeń i zgonów i przyrostu naturalnego; składa się z pięciu faz rozwoju społeczeństw: – faza I – występuje w społeczeństwach nisko rozwiniętych, dlatego wysoki jest w niej współczynnik urodzeń i zgonów (obecnie w tej fazie znajdują się jedynie plemiona Amazonii czy koczownicze ludy Afryki); – faza II – dzięki rozwojowi i dostępowi do medycyny zmniejsza się współczynnik zgonów się i wzrasta przyrost naturalny (np. Kenia i Sri Lanka); – faza III – bardzo wysokie wartości przyrostu naturalnego (np. Indie, Meksyk czy Indonezja); – faza IV – zmniejszenie przyrostu naturalnego dzięki znajomości metod planowania rodziny i wysokiemu poziomowi opieki medycznej (kraje wysoko rozwinięte, np. Hiszpania czy Belgia); – faza V – ujemny przyrost naturalny, czyli pod względem demograficznym następuje regres (np. Niemcy, Ukraina czy Węgry). Model przejścia epidemiologicznego ściśle wiąże się z modelem przejścia demograficznego i składa się z czterech faz: – faza I – głód, dominacja chorób zakaźnych i pasożytniczych; jest to faza, która trwała do połowy XVII w., jednak dziś kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo wciąż się w niej znajdują. W tej fazie zauważalny jest bardzo wysoki wskaźnik zachorowań i śmierci w wyniku głodu lud epidemii, średnia długość życia wynosi od 20 do 30 lat. Choroby, które dominują, to choroby pasożytnicze, np. malaria lub zakaźne, np. cholera – to one są najczęstszymi przyczynami zgonów; – faza II – cofanie się chorób zakaźnych i pasożytniczych; faza ta trwała do końca 1. połowy XIX w. Obecnie w tej fazie znajdują się społeczeństwa w II fazie rozwoju demograficznego. Średnia długość trwania życia wzrasta i wynosi od 30 do 50 lat. Wciąż występują choroby zakaźne i pasożytnicze, ale już nie są najważniejszą przyczyną zgonów; – faza III – dominacja chorób cywilizacyjnych i degeneracyjnych; jest to faza, w której do 2 połowy XX w. znajdowały się kraje wysoko rozwinięte gospodarczo. Obecnie występuje w społeczeństwach, które znajdują się w III i IV fazie rozwoju demograficznego, czyli np. niektóre państwa Afryki, Azji czy Ameryki Łacińskiej oraz w dalszym ciągu kraje wysoko rozwinięte, np. Hiszpania czy Belgia, a także społeczeństwa w fazie V rozwoju demograficznego, np. niektóre państwa Europy Środkowej. Chorobami cywilizacyjnymi są np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, alergie. Jednak średnia długość trwania życia się wydłużyła i wynosi od 50 do 70 lat; – Faza IV – cofanie się chorób cywilizacyjnych i degeneracyjnych; faza ta dominuje w społeczeństwach, które są w fazie V rozwoju demograficznego. Ponieważ medycyna w krajach wysoko rozwiniętych jest na wysokim poziomie, choroby cywilizacyjne i zwyrodnieniowe można w znacznym stopniu leczyć lub zaleczyć. Tutaj średnia długość życia wynosi ponad 70 lat. ● Struktura demograficzna Różnice, jakie występują w ludności poszczególnych krajów (wiek, płeć, wykształcenie, źródło utrzymania) są podstawą do stworzenia analiz przedstawiających strukturę demograficzną społeczeństwa. Struktura wiekowa – określana jest na podstawie procentowego udziału poszczególnych grup wiekowych w całkowitej liczbie mieszkańców danego obszaru:dzieci 0–14 lat,młodzież i dorośli 15–64 lata,osoby starsze powyżej 64 roku życia. Średnia długość trwania życia ma ogromny wpływ na strukturę wiekową i zależy od poziomu higieny, poziomu i dostępności do usług i opieki medycznej, sposobu odżywiania oraz od sytuacji politycznej danego obszaru. Najniższy poziom wartości tego wskaźnika występuje w krajach nisko rozwiniętych, gdzie średnia długość życia może wynosić nawet 32 lata (np. w Suazi). Najwyższy poziom występuje w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo, gdzie średnia długość życia może wynosić nawet 80 lat (np. we Francji czy w Polsce). Struktura płci – przedstawia procentowy stosunek kobiet do mężczyzn w danym społeczeństwie. Strukturę tę przedstawia się za pomocą dwóch współczynników: – współczynnika feminizacji, czyli liczby kobiet przypadającej na stu mężczyzn, – współczynnika maskulinizacji, czyli liczby mężczyzn przypadających na sto kobiet. Współczynnik maskulinizacji jest większy w krajach słabo rozwiniętych, ponieważ ze względu na pracę w zagrażających życiu warunkach umieralność kobiet jest tam większa. W krajach wysoko rozwiniętych sytuacja wygląda inaczej, dzięki wysokiemu wykształceniu kobiet i dostępowi do dobrej opieki medycznej. Problemem jest natomiast wyższy wskaźnik umieralności mężczyzn, ponieważ są oni bardziej podatni na choroby cywilizacyjne niż kobiety. Struktura zatrudnienia – składa się na nią dostępność do miejsc pracy, poziom wykształcenia i zawodowa aktywność społeczeństwa. Ze względu na zdolność do aktywności zawodowej wyróżnia się trzy grupy ludności w wieku: – przedprodukcyjnym – poniżej 18 roku życia, – produkcyjnym – ten podział uzależniony jest od progu wieku emerytalnego, w Polsce dla kobiet jest to 18–60 lat, dla mężczyzn 18–65 lat, – poprodukcyjnym – są to osoby, które już osiągnęły wiek emerytalny i przeszły na emeryturę. Wyróżnia się także dwie grupy ludności, które klasyfikuje się ze względu na źródło utrzymania: – czynną zawodowo, czyli inaczej aktywną zawodowo – osoby, które pracują zawodowo oraz te, które są zarejestrowane jako bezrobotne, – bierną zawodowo –do tej grupy należą między innymi dzieci, młodzież w wieku szkolnym, a także emeryci i renciści, którzy już nie są zawodowo czynni. Współczynnik aktywności zawodowej podawany jest w procentach i wyraża się stosunkiem liczby osób aktywnych zawodowo do liczby osób w wieku lat 15 i więcej. Płeć, struktura demograficzna, a także poziom rozwoju społeczno-gospodarczego to czynniki, które decydują o poziomie aktywności zawodowej. Fazy rozwoju gospodarczego wyróżnia się na podstawie struktury zatrudnienia według sektorów gospodarki. Wyróżniamy trzy takie fazy: 1. Faza przedindustrialna – znajdują się w niej niektóre kraje lub terytoria zależne w Azji Południowej i Afryce, np. Burkina Faso czy Bangladesz. Charakteryzuje się ona niskim udziałem przemysłu i usług, za to z dominacją rolnictwa w strukturze zatrudnienia i PKB. 2. Faza industrialna – charakteryzuje się szybkim rozwojem przemysłu i jego udziału w strukturze zatrudnienia. W tej fazie znajdują się Chiny. 3. Faza postindustrialna – jest to faza, którą przechodzą kraje wysoko rozwinięte. Zmuszone są do przenoszenia produkcji do innych krajów, gdzie mogą zmniejszyć koszty pracy. W tej fazie znajdują się, np. Niemcy. W strukturze gospodarczej miejsce tradycyjnego przemysłu zajmują usługi, a także przemysł zaawansowanej technologii. Stopa bezrobocia Bezrobocie to zjawisko, które dotyka każdy kraj. Objawia się ono tym, że liczba osób poszukujących pracy jest wyższa od liczby wolnych miejsc pracy. Jego wielkość określa się za pomocą współczynnika bezrobocia, czyli inaczej stopy bezrobocia, określanej na podstawie liczby osób zarejestrowanych jako osoby bezrobotne (w Polsce w urzędach pracy). Wyróżnia się kilka rodzajów bezrobocia: – bezrobocie frakcyjne – rodzaj krótkotrwałego stanu bezrobocia, które wiąże się ze zmianą miejsca zamieszkania, przekwalifikowaniem się na inny zawód lub poszukiwaniem lepszej pracy; – bezrobocie strukturalne – powstaje na skutek niedostosowania kwalifikacji i wykształcenia pracowników do wymagań rynku lub z powodu zaniku bądź ograniczenia produkcji w pewnych branżach czy gałęziach gospodarki; tak jest na przykład w górnictwie; – bezrobocie koniunkturalne – pojawia się wraz ze zmianą koniunktury gospodarczej, która powoduje wahania popytu na towary i usługi: im niższy popyt, tym mniej osób potrzebnych jest do produkcji towarów bądź wykonywania usług, tym samym stopa bezrobocia wzrasta; – bezrobocie technologiczne – dosyć nieprzyjemny rodzaj bezrobocia, wynikający z rozwoju technologicznego: w niektórych gałęziach gospodarki można maszyną, komputerem bądź robotem zastąpić pracę człowieka, co jest rozwiązaniem o wiele tańszym; – bezrobocie sezonowe – jest wynikiem okresowej zmienności cyklów produkcyjnych w niektórych gałęziach gospodarki i czasowego spadku zapotrzebowania na pracę, tak dzieje się np. zimą w rolnictwie. BAEL, czyli Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, które pozwala na porównanie wielkości bezrobocia w skali międzynarodowej. Według BAEL, bezrobotni to osoby w wieku od 15 do 74 lat, które spełniają trzy warunki: – w badanym tygodniu nie były osobami pracującymi, – aktywnie poszukiwały pracy, – były gotowe do podjęcia pracy w ciągu dwóch tygodni od wykonanego badania. Kiedy w strukturze wieku na ogólną liczbę mieszkańców wzrasta udział ludności w wieku średnim i podeszłym, a udział dzieci jest niski, możemy mówić o starzeniu się społeczeństwa. Zjawisko to występuje głównie w krajach wysoko rozwiniętych i jest efektem: rozwoju medycyny, większej dostępności do usług medycznych, większej świadomości w kwestii planowania rodziny i dostępności środków antykoncepcyjnych. Ma to ogromny wpływ na gospodarkę, ponieważ jest mniej osób w wieku produkcyjnym, co prowadzi do zmniejszenia się dochodu państwa. Zwiększają się także wydatki na emerytury, renty oraz na opiekę medyczną. Wyróżniamy trzy typy demograficzne społeczeństw, które można określić dzięki piramidzie wieku. Jest to piramida, na której przedstawia się na osi poziomej liczbę mężczyzn i kobiet, a na osi pionowej przedział wiekowy. Dzięki temu można określić, z jakim typem społeczeństwa mamy do czynienia: 1. społeczeństwo młode 2. społeczeństwo zastojowe 3. społeczeństwo stare ● Rozmieszczenie ludności W XX w. duży wpływ na rozmieszczenie ludności miały czynniki przyrodnicze, czyli: –warunki klimatyczne, –warunki glebowe – ważne w pracy na roli, – rzeźba terenu (atrakcyjne były obszary nizinne), –dostęp do słodkiej wody, –występowanie surowców naturalnych. Obecnie największy wpływ na rozmieszczenie ludności mają czynniki pozaprzyrodnicze: 1. czynniki społeczno-gospodarcze: –poziom rozwoju gospodarczego regionu, –poziom rozwoju rolnictwa, przemysłu i usług, –poziom bezrobocia, –poziom urbanizacji, –wysokość przyrostu naturalnego, –zamożność społeczeństwa. 2. Czynniki polityczne: – sytuacja polityczna danego obszaru, – konflikty zbrojne (czy toczą się na danym obszarze lub czy dany kraj bierze udział w konfliktach zbrojnych innych państw), – przepisy prawa, które regulują możliwość osiedlenia się na danym obszarze. Bariery osadnicze Są to przeszkody, których człowiek nie jest w stanie pokonać mimo rozwoju cywilizacji ani rozwoju technologicznego, – bariera termiczna – niski (w strefie okołobiegunowej) bądź wysoki (w klimacie równikowym i zwrotnikowym suchym) poziomy temperatury, które niekorzystnie wpływają na organizm człowieka, a także uniemożliwiają uprawę roli; – bariera wysokościowa – im wyżej nad poziomem morza, tym trudniej oddychać (jest to efekt gęstniejącego powietrza oraz zawartości tlenu); na terenach górzystych utrudniony jest także rozwój rolnictwa; – bariera wodna – brak wody, co wiąże się z suszami i niemożliwością rozwoju rolnictwa, albo jej nadmiar; – bariera świetlna – brak światła słonecznego (noc polarna); zaburza funkcjonowanie człowieka w rytmie dobowym, a także uniemożliwia rozwój rolnictwa. Obszary lądowe ze względu na stopień zasiedlenia oraz wykorzystania gospodarczego dzielimy na: – ekumenę – tereny stale zamieszkiwane i zagospodarowywane, – subekumenę – tereny, które czasowo są wykorzystywane w celu zamieszkania i wykorzystania gospodarczego, np. półpustynie w Australii czy niektóre partie gór, – anekumenę – obszary, których nikt nie zamieszkuje ani nie wykorzystuje gospodarczo, są bezludne, np. Antarktyda, na której jedynie stacjonują stacje badawcze. Wskaźnik gęstości zaludnienia – jest to stosunek liczby mieszkańców danego państwa do wielkości jego powierzchni. Często określa się go w ilości osób zamieszkujących 1 km kw. (os/km kw.) powierzchni danego terytorium. Azja, Europa i Ameryka Północna to obszary, na których żyje aż 70% całej ludności na Ziemi. Czynnikami, które decydują o tak gęstym zaludnieniu są: – w Europie: przewaga terenów nizinnych, dobry klimat podzwrotnikowy śródziemnomorski, długotrwałe osadnictwo, żyzne gleby (brunatne i czarnoziemy), bogate złoża surowców mineralnych i możliwości ich wydobycia, wysoki poziom rozwoju gospodarczego; – na Wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej oraz w Krainie Wielkich Jezior: tereny nizinne, klimat umiarkowany ciepły, kolonizacja, dobrze rozwinięty i silny przemysł, np. przemysł przetwórczy, wysoko rozwinięta gospodarka, a także napływ imigrantów z całego świata; – w południowo-wschodniej Azji: dobry klimat podzwrotnikowy, umiarkowany lub zwrotnikowy monsunowy, nizinna rzeźba terenu, żyzne gleby (czarnoziemy i mady), a także od lat utrzymujący się wysoki przyrost naturalny. Tereny, które mają najniższe zagęszczenie ludności lub nie są zaludnione w ogóle: – obszary polarne i subpolarne: Antarktyda i Arktyka są niezamieszkane, ponieważ mają dwie poważne bariery osadnicze: świetlną i termiczną. Na obszarach subpolarnych (Syberia, Alaska czy północna Kanada) największymi przeszkodami uniemożliwiającymi zaludnienie są niesprzyjające warunki klimatyczne – występuje tu klimat umiarkowany chłodny i subpolarny. Mało żyzne gleby oraz wieloletnia zmarzlina nie sprzyjają rozwojowi rolnictwa; – obszary wilgotnych lasów równikowych (np. Amazonia czy Kotlina Konga) – główną przyczyną jest nadmiar wody, który prowadzi do wzrostu wilgotności powietrza bardzo utrudniającej oddychanie. Duża wilgotność powietrza powoduje szybszą erozję gleb, utrudnia przechowywanie żywności, a także uniemożliwia uprawę ziemi; – obszary pustynne: problemem jest brak wody, więc nie mogą one być zamieszkane przez człowieka (pustynia Sahara, część Półwyspu Arabskiego oraz pustynne wnętrza Azji i Australii); – obszary wysokogórskie: dużą przeszkodą jest duże nachylenie stoków oraz szybsza erozja gleb, a także zmniejszenie się ilości tlenu wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Fizjologiczny wskaźnik gęstości zaludnienia – wyraża on liczbę osób przypadających na jednostkę powierzchni gruntów ornych i obrazuje ilość żywności, która może zostać wyprodukowana na danym obszarze. Migracja – przemieszczenie się ludzi z jednego obszaru na drugi. Migracja może mieć charakter stały, czyli miejsce zamieszkania zmienia się na stałe, lub okresowy, np. ktoś na kilka miesięcy wyjeżdża do pracy za granicę. Imigracja – napływ ludności na dane terytorium. Emigracja – odpływ ludności z danego terytorium; powrót ludności na pierwotnie zamieszkiwane terytorium nazywamy reemigracją. Kraje imigracyjne – kraje najlepiej rozwinięte gospodarczo czy bogate w złoża nafty, np. Zatoka Perska, gdzie ludność najczęściej imigruje. Kraje emigracyjne – kraje, z których ludność wyjeżdża na stałe: przeludnione, słabo rozwinięte gospodarczo, w których nie ma pracy; także kraje, w których panują różnego rodzaju problemy polityczne utrudniające życie. Saldo migracji – jest to różnica między liczbą imigrantów a liczbą emigrantów. Saldo migracji jest ujemne, gdy w danym okresie więcej osób wyjedzie z danego obszaru na stałe niż się na nim osiedli; dodatnie – gdy więcej osób w określonym czasie się osiedli, a mniej wyjdzie. Współczynnik salda migracji wyrażany w promilach stosuje się w celu porównania zmian migracyjnych na danych rzeczywisty jest to łączna liczba przyrostu naturalnego i salda migracji. Określa on zmianę mieszkańców danego obszaru w danym czasie. Jednym z rodzajów migracji jest uchodźstwo. Jest jednak ono migracją wymuszoną, np. sytuacją polityczną danego państwa, konfliktami, prześladowaniami, a także klęskami żywiołowymi. Według danych ONZ, w 2010 r. liczba uchodźców wynosiła 10,5 miliona, a duża ich część pochodziła z Afganistanu, Iraku, Somalii i DR Konga. ● Zróżnicowanie rasowe i narodowościowe Na świecie są trzy podstawowe odmiany ludzkie (rasy): – biała, europeidalna – a w niej odmiany: europejska, semicko-chamicka, indyjsko-irańska, – żółta, mongoloidalna – a w niej odmiany: azjatycka oraz amerykańska obejmująca Indian i ich potomków, – czarna, negroidalna – a w niej odmiany: afrykańska i australijska. Ponieważ dzięki migracjom i ułatwieniu podróży nacje łączą się ze sobą, powstały nowe odmiany ludzkie:– Mulaci – potomkowie odmiany białej i czarnej, – Metysi – potomkowie odmiany białej europejskiej i żółtej amerykańskiej, – Zambosi – potomkowie odmiany czarnej i żółtej amerykańskiej. Wszyscy żyjący na świecie ludzie są przedstawicielami jakieś odmiany ludzkiej. Różnimy się kolorem skóry, włosów, kształtem nosa, oczu, wzrostem, nawet składem krwi. Jednak najważniejsze cechy budowy mamy takie same. Mimo to właśnie te różnice stały się podstawą rasizmu, który został oparty na pseudonaukowej tezie o nierówności odmian ludzkich. Wszelkiego rodzaju badania, biologiczne, antropologiczne czy psychologiczne udowodniły, że każda z odmian ludzkich jest na tym samym poziomie rozwoju intelektualnego i że nie ma odmian ani lepszych, ani gorszych. W 1966 r. ONZ uznało rasizm za zbrodnię przeciwko ludzkości. Najwięcej ludzi na świecie posługuje się językami indoeuropejskimi: – romańskie – francuski, włoski, hiszpański, portugalski, rumuński, – germańskie – angielski, niemiecki, holenderski, szwedzki, jidysz, – celtyckie – irlandzki, szkocki, walijski, bretoński, – słowiańskie – polski, czeski, słowacki, rosyjski, bułgarski, ukraiński, – bałtyckie – litewski, łotewski, – indoirańskie – kurdyjski, perski, tadżycki, urdu, hindi, bengalski, – inne, np. grecki, albański. Języki urzędowe ustalone są dla poszczególnych krajów czy regionów. Obowiązują w administracji, szkołach, sądownictwie. Jest to bardzo przydatne w krajach wielojęzycznych i pozwala na porozumiewanie się ludności, która na co dzień posługuje się różnymi językiem (np. w Indiach, gdzie językiem urzędowym jest angielski). Naród – ludność związana ze sobą wspólną kulturą, językiem, gospodarką, historią, a także terytorium. Są dwa kryteria wyróżniania narodów: – język ojczysty, – przynależność terytorialna, w wypadku narodów wielojęzycznych, np. Kanada czy Belgia. Zbiorowości, które nie należą do danego narodu, ale mieszkają na jego terytorium, nazywamy mniejszościami narodowymi. ● Zróżnicowanie religijne i kulturowe Trzema najważniejszymi religiami świata są chrześcijaństwo, islam i buddyzm. Religia wywiera wielki wpływ na życie społeczeństw, kształtuje postawy życiowe ludzi, ich system wartości. Wpływa także na stosunki społeczne i gospodarcze na całym świecie, na rozwój kultury i sztuki ( malarstwo i architektura). Kręgi cywilizacyjne, czyli kulturowe, możemy wyodrębnić dzięki różnicom religijnym, językowym czy etnicznym mieszkańców: 1. zachodni – jego podstawą jest chrześcijaństwo; swoboda jednostki, indywidualizm, poszanowanie godności człowieka, znaczna tolerancyjność wobec innych kultur; 2. prawosławny – bliski związek władz kościelnych i państwowych, który prowadzi do kultu silnej władzy; 3. islamski – uznaje wielożeństwo, a kobiety muszą być posłuszne mężczyznom, nosić stroje zasłaniające całe ciało, nie mogą mieć styczności z osobami obcymi. Państwowość ukształtowana jest przez islam; 4. afrykański – bardzo silna identyfikacja plemienna; widoczny jest także mieszający się z prastarymi i lokalnymi wierzeniami wpływ chrześcijaństwa i islamu; 5. hinduski – podział społeczeństwa na kasty (mimo że oficjalnie jest zakazany); tutaj kobiety mają większą swobodę, ale ich rola sprowadza się do opieki nad rodziną; 6. buddyjski – silna wiara w reinkarnację i kruchość życia oraz skupienie się na aspekcie duchowym życia skutkuje tym, że bardzo ograniczony jest rozwój gospodarczy; 7. chiński – przekonanie, że władza ma dbać o społeczeństwo i chronić je, a ono w zamian będzie bezwzględnie posłuszne skutkuje wielką pracowitością i zdyscyplinowaniem; 8. japoński – to dzięki wręcz nabożnemu szacunkowi do władzy, pracowitości i bezwzględnemu wypełnianiu obowiązków Japończycy osiągnęli wyjątkowo dynamiczny rozwój gospodarczy; 9. Latyno-amerykański – dominuje język hiszpański (w Brazylii portugalski) i chrześcijaństwo (katolicyzm), ale religijność jest mieszanką wierzeń rdzennej ludności, afrykańskich niewolników i katolików. ZDROWIE Według światowej organizacji WHO (World Health Organization), zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne. Oprócz uwarunkowań genetycznych, które mogą wpływać na stan zdrowia, wyróżniamy też inne czynniki: – globalne zmiany w środowisku naturalnym, np. wzrost średniej temperatury powietrza, – szybki postęp urbanizacji, – niedostateczny dostęp do wody pitnej, urządzeń sanitarnych oraz środków higieny, – złe odżywianie się, a także niedożywienie, – endemiczne ogniska chorób zakaźnych (choroby, które występują tylko na niektórych obszarach), – poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, – duża mobilność ludzi. Choroby cywilizacyjne to choroby wywołane negatywnym wpływem życia w warunkach wysoko rozwiniętych krajów. Wynikają z siedzącego trybu życia, brak ruchu, złych nawyków żywieniowych, skażenia środowiska, hałasu oraz stresu, który wywołany jest szybkim tempem życia. Kraje słabo rozwinięte najczęściej są dotknięte przez takie choroby jak: gruźlica, malaria, cholera, tyfus, żółtaczka, trąd, gorączka krwotoczna, którą wywołuje wirus Ebola, śpiączka afrykańska wywołana przez muchy tse-tse, a także choroby wynikające z braku pożywienia, np. krzywica, beri-beri, grypa i AIDS. Kraje wysoko rozwinięte najczęściej są dotknięte przez takie choroby jak: cukrzyca, choroby serca, otyłość, alkoholizm, uzależnienie od papierosów (nikotynizm), narkomania, choroba Alzheimera, depresja, nerwice i inne choroby psychiczne, alergia, astma, choroby nowotworowe, choroba wrzodowa, a także grypa i AIDS. OSADNICTWO Jest to proces długotrwałego osiedlania się ludności na określonym terenie. Proces ten rozpoczął się wraz ze zmianą trybu życia ludności z koczowniczego na osiadły. Wyróżniamy dwa rodzaje jednostek osadniczych: – wsie – obszary, które zamieszkuje ludność zajmująca się głównie rolnictwem; jednak wsie dzisiaj tracą swój rolniczy charakter, wielu mieszkańców wsi w poszukiwaniu pracy przenosi się do miast; – miasta – osiedlają się tu osoby, które zajmują się działalnością pozarolniczą, produkcją, usługami, itp. Funkcje wsi Kiedyś wsie pełniły głównie rolę związaną z rolnictwem. Jednak rozwój gospodarczo-społeczny sprawia, że wsie obecnie pełnią rolę bardziej turystyczną i gospodarczą niż rolniczą: – funkcja turystyczna – ponieważ wsie są przeważnie położone na pięknych krajobrazowo terenach, powstaje coraz więcej gospodarstw agroturystycznych, a mieszkańcy miast przyjeżdżają na wieś w ramach wypoczynku; – funkcja rezydencjalna – ludzie, którzy pracują w miastach, przenoszą swoje miejsca zamieszkania na wsie, które leżą w pobliżu dużych miast; – funkcja gospodarcza – na terenach wiejskich powstaje coraz więcej zakładów przemysłowych, a także oczyszczalnie ścieków, sortownie i składowiska odpadów, powstają obwodnice, autostrady oraz lotniska i związana z nimi infrastruktura. Typy genetyczne kształtów wsi Postawą wydzielenia typów genetycznych wsi jest ich układ przestrzenny, który określa sposób rozmieszczenia domów względem siebie oraz w stosunku do pól i dróg. Ponieważ w Europie osadnictwo przeszło wszystkie fazy rozwoju społeczno-gospodarczego, zróżnicowanie typów wsi jest największe. Do typów genetycznych kształtów wsi zaliczamy: ulicówki, wielodrożnice, rzędówki, łańcuchówki, okolnice, owalnice. Fizjonomia miast Współczesne miasta bardzo upodabniają się do siebie, jednakże wciąż występuje regionalne zróżnicowanie ich fizjonomii. Wpływ na to mają przede wszystkim wielowiekowy rozwój w określonych kręgach kulturowych, a także układ przestrzenny i architektura charakterystyczna dla danego regionu świata. Do najważniejszych typów fizjonomicznych ośrodków miejskich zaliczamy: – miasta arabskie – układ przestrzenny jest chaotyczny, pełen krętych i wąskich uliczek oraz niewielkich placów. Medina, czyli stare miasto, stanowi centrum miasta, na którym znajdują się meczety oraz dominujące minarety. Występuje podział na dzielnice społeczne, wyznaniowe i narodowościowe. Domy mieszkalne w krajach arabskich od strony ulicy nie mają okien; – miasta amerykańskie – centrum miasta jest także centrum biznesu. Układ ulic jest prostokątny, a zabudowa skoncentrowana jest na niewielkiej powierzchni. City, czyli dzielnica biznesu, jest otoczona niższą, mieszkalną częścią miasta; – miasta wschodnioazjatyckie – dzielnice niegdyś zamieszkiwane przez władze są oddzielone murami. Zakładano je na planie prostokąta, więc odznaczają się przestrzenną regularnością. W wielu azjatyckich miastach można zauważyć cechy miast amerykańskich. – miasta europejskie – starówka stanowi centrum, otoczone dzielnicami przemysłowymi. Na obrzeżach miast powstają nowoczesne osiedla, centra handlowe, a także zakłady przemysłowe. Miasto i jego funkcje Pierwsze miasta pełniły głównie funkcję obronną, a niektóre funkcję administracyjną. Dzięki rozwojowi cywilizacji powstawały usługi, rozwijało się rzemiosło i handel, transport i przemysł. Dziś miasta pełnią następujące funkcje: – administracyjne – siedziba władz lokalnych, urzędów, – obronne – siedziba jednostek wojskowych, – przemysłowe – siedziba zakładów produkcyjnych, – usługowe – banki, restauracje, warsztaty naprawcze, – handlowe – sklepy, hurtownie czy giełdy towarowe, – transportowe – ośrodki transportowe lub ważne węzły komunikacyjne, – edukacyjne – szkoły i uczelnie, – turystyczne – miejsce, gdzie turyści przyjeżdżają zwiedzać i odpoczywać, – uzdrowiskowe – sanatoria, walory przyrodnicze, kulturowe i infrastruktura turystyczna, – religijne – ośrodki kultu religijnego, miejsce pielgrzymek. Urbanizacja – proces rozwoju miast; obejmuje nie tylko rozwój już istniejących miast, ale także powstawanie nowych. Przemiany kulturowe i ekonomiczne, które także zaliczamy do procesu urbanizacji, zachodzą na czterech płaszczyznach: – demograficznej – wzrost liczby ludności na danym obszarze, głównie w wyniku migracji, – przestrzennej – przestrzeń miejska powiększa się poprzez powstawanie nowych ośrodków miejskich oraz włączanie do już istniejących miast terenów przyległych, – ekonomicznej – wzrost zatrudnienia osób pracujących w przemyśle, budownictwie oraz usługach, – społecznej – ludność miejska i wiejska przyjmuje miejski styl życia. Proces urbanizacji odbywa się w czterech fazach: urbanizacji wstępnej, suburbanizacji, dezurbanizacji, reurbanizacji. Wskaźnik urbanizacji mierzy poziom rozwoju danego obszaru. Wyraża w procentach, jaki jest udział mieszkańców miast w całkowitej liczbie ludności. Przyczyny urbanizacji: – niedostatek ziemi uprawnej dla wciąż rosnącej liczby ludności wsi, który jest konsekwencją przyrostu naturalnego, – brak miejsc pracy w rolnictwie, tzw. głód ziemi, – wzrost zapotrzebowania na niewykwalifikowaną i tanią siłę roboczą w dynamicznie rozwijających się miastach, – łatwiejszy dostęp do edukacji, opieki zdrowotnej, kultury w miastach niż na obszarach wiejskich, – większe prawdopodobieństwo znalezienia pracy i wyższych zarobków, – promowanie miejskiego stylu życia przez media, – rozbudowa dzielnic podmiejskich, – zmiany granic administracyjnych miast i włączanie w ich obręb terenów wiejskich, – napływ imigrantów z krajów słabo rozwiniętych gospodarczo do krajów wysoko rozwiniętych, – wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego wśród imigrantów, – podmioty gospodarcze zwiększają swoją efektywność przy jednoczesnym zmniejszeniu kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ znajdują się bliżej zasobów, kooperantów, placówek nauko-badawczych, – globalizacja gospodarki – największe ośrodki naukowe, kulturowe, gospodarcze, polityczne znajdują się w metropoliach, które oddziałują na mniejsze miasta i obszary. Zespoły miejskie powstają poprzez ciągły rozwój miast i zmiany przestrzenne, które zachodzą na skutek urbanizacji. Wpływ ma także wzrost liczby ludności spowodowany przyrostem naturalnym oraz migracją. Zagęszcza się sieć łącząca leżące blisko siebie miasta. W ten sposób powstały zespoły miejskie. Wyróżniamy trzy typy zespołów miejskich: – aglomeracja monocentryczna – jeden ośrodek główny, czyli duże miasto, które otaczają strefy podmiejskie, tzw. satelity, czyli wszystkie mniejsze miasta. Przykładami są: aglomeracja londyńska, paryska, moskiewska, w Polsce zaś warszawska lub krakowska; – aglomeracja policentryczna (konurbacja) – nie występuje jeden dominujący ośrodek; składa się ona z kilku miast podobnej wielkości. Dzięki dobrze funkcjonującej siedzi komunikacyjnej funkcje wybranych miast uzupełniają się. Przykładami są: ukraińskie Zagłębie Donieckie, niemieckie Zagłębie Ruhry, w Polsce – Górnośląski Okręg Przemysłowy; – megalopolis – dobrze rozwinięty obszar, w którym zespoły miejskie łączą się ze sobą i wzajemnie przenikają się. Największe megalopolis to: megalopolis Nippon w Japonii, megalopolis północno-wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych, megalopolis Wielkich Jezior. Problemy największych ośrodków miejskich: – przenoszenie się bogatych członków społeczności miejskiej na obszary wiejskie, co prowadzi do wyludnienia się i niszczenia starych dzielnic przemysłowych; okolice te są zamieszkiwane przez ludność imigracyjną, napływającą z krajów słabo rozwiniętych, – hałas, – zanieczyszczenie środowiska, – wzrost patologii społecznych, np. kradzieży, – utylizacja odpadów i nieczystości komunalnych, – brak funduszy na odnowienie starych dzielnic, które niszczeją. Powyższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.} . 351 352 564 83 297 120 247 601

oblicza geografii 2 ludność i urbanizacja